Tekstopbouw, hoe doe je dat?
Een longarts die woonde in Ede
Heeft het Corona virus steeds vermeden
Toen zag hij ontzet
Dat zijn computer was besmet
Van schrik is de arts overleden
Dit is een rijmpje dat lijkt op een limerick, maar dit niet helemaal is vanwege het afwijkende aantal lettergrepen. De tekstopbouw is wel volgens het schema van een limerick, met vijf regels waarvan de eerste twee en de laatste regel rijmen. Regel drie en vier rijmen op elkaar. Er is altijd een clou die grappig of dubbelzinnig van aard is. In meer algemene zin komt de tekstopbouw van dit korte verhaaltje overeen met vrijwel alle teksten; met een begin, een midden en een einde. Dit betekent een introductie, een toelichting en een conclusie. Dat er miljoenen gedichten, verhalen en boekwerken volgens deze opbouw zijn geschreven geeft wel aan dat deze eenvoudige structuur zeer effectief is.
Hoe worden teksten opgebouwd?
Schrijven is per definitie een creatieve inspanning. Hoewel de woorden los van elkaar al bestaan, bepaalt de wijze waarop zinnen en gedachten worden gevormd wat de inhoud van het werk zal zijn. Het resultaat is een unieke tekst die nooit eerder precies op deze wijze is opgeschreven. Toch zijn er diverse vaste regels en stijlvormen die steeds weer terugkeren. Dit geeft de auteur niet alleen handvatten, het is ook van groot belang om een boodschap te communiceren. Zo kan iemand die de Japanse taal niet machtig is ook geen haiku uit Japan lezen. Door te kiezen voor een taal wordt de doelgroep  automatisch beperkt tot mensen die deze taal machtig zijn. Bij tekstopbouw zijn er meer universele principes van toepassing, die tijd en locatie overbruggen. De meeste teksten volgen deze tekstopbouw:
- Inleiding:Â Hier wordt doorgaans het hoofdonderwerp aangeduid met een introductie van de zaken die beschreven worden in de rest van het werk. Naast informatie overdragen wordt er ook nieuwsgierigheid opgewekt om de lezer aan te sporen om verder te lezen.
- Midden:Â De invulling van de inleiding bepaalt voor een groot deel de wijze waarop het middenstuk wordt ingevuld. Het kan een antwoord zijn op de vraag die gesteld wordt in de inleiding. Het kan een verdieping zijn in het onderwerp of een serie aan argumenten.
- Afsluiting:Â Dit kan een korte samenvatting zijn van de hoofdpunten, een algemene conclusie of er wordt een aanbeveling gemaakt.
Deze tekstopbouw geldt voor fictie, non-fictie, wetenschappelijke werken, anekdotes en poëzie. Het vertaalt zich eveneens naar andere media waaronder film en muziek.
Verdere indeling van teksten
Een langere tekst bestaat waarschijnlijk niet uit drie alinea’s of hoofdstukken, ieder segment kan weer verdeeld worden in delen die met elkaar samenhangen maar subonderwerpen behandelen. Op webpagina’s en in tekstverwerkers wordt gebruikt gemaakt van stylesheets en/of H-tags om onderdelen van de tekst te onderscheiden van elkaar. Met afbrekingen en inspringingen kan de indeling van de pagina verder aangepast worden. H-tags kunnen ook van invloed zijn op de SEO waarde omdat webcrawlers dit soort informatie snel kunnen scannen.
Commerciële tekstopbouw
Hoewel bij commerciële en met name promotionele teksten de presentatie kan afwijken, geldt de algemene tekstopbouw ook in dit geval. Vaak zal de introductie een probleemstelling zijn, het middenstuk omschrijft de oplossing en in de conclusie wordt aangegeven hoe de lezer zelf tot de oplossing kan komen. Op langere webpagina’s wordt vaak gebruik gemaakt van CTA’s (Call To Action) die de klant direct naar de oplossing brengen.
